Een bewoner van de Karnemelksloot bracht een idee op om een set kaarten te maken over de Karnemelksloot in samenwerking met de historische Drukkerswerkplaats Gouda in de ‘Chocoladefabriek’. Een werkplaats met vaklieden die op ambachtelijke wijze drukwerk maken met liefde voor het oude handzetters- en drukkersvak. Het betreft niet alleen het drukken zelf, maar ook het onderzoek en creatieve proces om een bijzonder eindproduct te leveren.
Thema kaarten
Het idee van de kaarten werd verder uitgedacht en kreeg meer vorm. Om de historische drukpersen eer aan te doen, zouden de kaarten historisch belangrijk onderwerpen voor de Karnemelksloot kunnen uitbeelden. De set kaarten wordt in de decembermaand van 2019 ten behoeven van de ‘drijvende kerstbomen’ uitgebracht, toch zijn de kaarten relevant in alle maanden van het jaar. De vier gekozen thema’s zijn: Stadsgrens, Vaarweg, Tramstation en Kerstboom.
Historisch onderzoek
Rondom het thema Kerstboom is de geschiedenis zeer recent. Voor de andere thema’s hebben we in de archieven moeten duiken om het verhaal te leren kennen rondom de Stadsgrens, de Vaarweg en het Tramstation behorende bij de Karnemelksloot. Er is historisch onderzoek verricht waarbij dankbaar gebruik kon worden gemaakt van de gedigitaliseerde krantenknipsels die kunnen worden ingezien in de studiezaal van het Streekarchief Midden-Holland in de Chocoladefabriek.
Stadsgrens
Aan het einde van de Karnemelksloot hield vroeger de stad op. Daar lag de grens met Gemeente Stein en begon de polder Willens. Een landelijke en waterrijke omgeving waarbij toen de afwatering van de polder een probleem was en illegaal werd gedaan. Na het voeren van vele juridische processen is er een sluis gekomen. Het aan de Karnemelksloot gelegen Koffiehuis ‘De Kap’ sprak over prachtige water-, land- en spoorgezichten.
Vaarweg
In plaats van de huidige metalen bruggen, was er ooit een houten brug. Het water van de Karnemelksloot was een belangrijke vaarweg voor de aanvoer van zuivel en groenten naar de stad. Daarom werd de sloot omstreeks 1600 verbreedt en van kaden voorzien. Dit spreekt uit het gedicht van Frouwkje Zwanenburg dat een ode is aan de Karnemelksloot.
Tramstation
De tramlijn Gouda – Schoonhoven werd met lokaalspoormaterieel bereden en kreeg verschillende namen zoals lokaaltreintje, Schoonhovense treintje en Bellentreintje. De tram reed over de Jan Verzwollebrug met daarnaast het station van halte ‘Gouda Karnemelksloot’. Deze lijn, in gebruik genomen in 1914, werd afgebroken in 1942 op last van de Duitse bezetter.
Kerstboom
Wat ooit begon als een wild idee in 2006, is inmiddels een traditie geworden. Een slinger aan versierde kerstbomen in de sloot op drijvende vlonders met brandende verlichting. Vanaf begin december tot na nieuwjaar geven de bomen een unieke kerstsfeer waar veel bewoners en passanten plezier aan beleven.
Compositie
Een creatief proces werd gestart waarin voor elk thema werd bekeken hoe het kan worden uitgebeeld. Dat is een zoektocht naar loden afbeeldingen, ornamenten, vormen en loden letters in een passend lettertype. Iets bedenken, schetsen, uitproberen en weer veranderen totdat er een compositie uitkomt die past in het geheel van de set kaarten.
Voor het thema Stadsgrens bleek nog een cliche (drukwerk-plaatje met kleine puntjes) te bestaan van de afbeelding bij het krantenartikel uit 1955. Bij het thema Vaarweg is het water het belangrijkste onderdeel, wat mooi kon worden gecombineerd met de eerste zin uit het Karnemelksloot gedicht van Frouwkje Zwanenburg. Een leuk weetje: voor de golven van het water worden elementen gekozen die vroeger werden gebruik voor het drukken van kwitanties.
De stoomtram zou mogelijk kunnen worden opgebouwd uit allerlei loden elementen om een speels uitziende trein te creëren. Dat was flink puzzelen! Dan de Kerstboom… een dergelijk groot element was niet beschikbaar, maar met een creatief inzicht kon zeker wel een traditionele vorm van een boom worden samengesteld. Namelijk uit loden letters waarbij de X de piek voorstelt en de W het water waarin het drijft.
Zetten
Wanneer de compositie klaar is en de letterkeuze is gemaakt, kunnen alle loden elementen worden gezet in een frame waarin het wordt ‘opgebonden’ met allerlei elementen zodat het niet meer kan verschuiven. Vanzelfsprekend liggende elementen ter opvulling lager dan de elementen ten behoeve van het drukwerk.
Omdat voor deze kaarten gekozen is om in twee verschillende kleuren te drukken, wordt er voor iedere drukgang een loodzetsel gemaakt. Voor een goed eindresultaat zal er eerst veelvuldig worden proefgedraaid om alles op de millimeter nauwkeurig voor te bereiden.
Iets anders om mee rekening te houden is de hoogte van de letters. Die kunnen nog wel eens van elkaar verschillen. Er wordt door de vaklieden vastgehouden aan de ‘Hollandse hoogte’.
Proefdraaien
Voor een goed resultaat is het type en de dikte van het papier en het soort inkt van groot belang. Daar moeten dus keuzes over worden gemaakt voordat het proefdraaien kan aanvangen.
De instelling van de drukpers valt kritisch omdat het zetsel met een bepaalde kracht op het papier wordt gedrukt. Te zacht geeft een te licht resultaat en te hard laat een zware afdruk achter in het papier wat aan de andere zijde van het papier zichtbaar is. Er is wat extra papier ingekocht om proefdrukken op te maken, wat daarna niet meer bruikbaar is. In het drukkers-jargon wordt dat ‘inschiet’ genoemd.
Tijdens het proefdraaien worden de kleuren beoordeeld om een definitieve keuze te maken. Dit is het laatste moment dat er nog wijzigingen aan de compositie en de zetsels kunnen worden aangebracht!
Drukken
Het drukken op de oude handmatig bediende drukpersen in de Drukkerswerkplaats is altijd vrij bewerkelijk geweest. Hiermee kunnen alleen kleine producties worden gemaakt. Snel gaat dat niet, maar daar is het de Drukkerswerkplaats ook niet om te doen. Kwaliteit staat voorop en de lat ligt vrij hoog.
Deze Boston trapdegelpers uit 1905, is de eerste pers van de Drukkerswerkplaats. Elektriciteit komt er niet aan te pas. De pers wordt handmatig bediend en heeft voetaandrijving. Het maximale formaat van de trapdegel is iets groter dan A4. Het op egale hoogte drukken van het zetsel kost veel tijd en vakkennis. Millimeterwerk! En gebeurt vel voor vel.
Alvorens te kunnen starten met het drukproces wordt eerst het papier voor de kaarten op maat gesneden uit grote vellen op een handmatig bediende snijmachine. Bij de eerste drukgang worden alle kaarten bedrukt op de achterkant. Daarop staat een klein kerstboompje met een tekst over de oorsprong van deze kaarten, wat tevens dient als de verbinding tussen de vier verschillende kaarten.
Voor de voorkant van ieder kaart volgen nog eens twee drukgangen omdat er maar één kleur kan worden gevuld in de drukpers per drukgang. Na afloop van de drukwerk ronde, dient de pers te worden schoongemaakt om weer met een andere kleur te kunnen drukken. Dat kost nogal wat tijd, dus er wordt ook maar één kleur per dag gedrukt. Bovendien zal het drukwerk eerst tenminste een dag moet drogen voor een volgende drukgang.
Eindresultaat
Na vele uren creativiteit, precisiewerk en arbeid mag het resultaat er zijn! Echte handgedrukte kaarten over de Karnemelksloot ter ondersteuning van het Drijvende kerstbomen-project.
Als laatste activiteit werden de kaarten, met hulp van bewoners uit de straat, ingepakt in een doorzichtig zakje en dichtgeplakt met een Sub Signo Leonis sticker. Klaar voor de verkoop!
Drukkerswerkplaats
De Drukkerswerkplaats Gouda is een ambachtelijke werkplaats in het hartje van Gouda. Week-in-week-uit maken de vaklieden hier de mooiste grafische producties van het land. Onder het drukkerslabel Sub Signo Leonis zet de drukkerswerkplaats een prachtige traditie voort met hoofdzakelijk literaire uitgaven.
Neem eens een kijkje in de drukkerswerkplaats op een woensdag in de Chocoladefabriek, Gouda. Je kunt vriend worden van de drukkerswerkplaats om hen te helpen deze oude ambacht in ere te houden.
